بیماری سلیاک: (Coeliac disease)
بیماری سلیاک چیست؟
بیماری سلیاک: (Coeliac disease)
بیماری سلیاک یا اسپروی سلیاک یک اختلال خودایمنی روده باریک با زمینه ژنتیکی (ارثی) است. در این بیماری گوارشی پرزهای روده باریک آسیب دیده و در جذب مواد اختلال دارد. در صورتیکه بیماران مبتلا به سلیاک پروتئینی از دسته گلوتن (gliadin) که در برخی از غلات مانند گندم، جو، چاودار و گاه جوی دوسر وجود دارد را مصرف کنند دچار علایم عدم تحمل میشوند. ظاهرا ورود گلوتن به سلولهای پرزهای روده موجب پاسخ سیستم ایمنی میشود. واکنش التهابی ایجاد شده موجب تحلیل پرزهای روده (villous atrophy) وکاهش فعالیت آنزیمهای روده میشود. چون بخش عمدهای از جذب مواد غذایی در روده در پرزهای روده انجام میگیرد تخریب پرزها موجب سوء جذب میشود. اغلب موارد بیماری سلیاک، ژنتیکی هستند. بیماری سلیاک واگیردار یا سرطانی نیست. این بیماری معمولاً به هنگام دوران شیرخوارگی یا اوایل کودکی (دو هفتگی تا یک سالگی) آغاز میشود. امکان دارد علایم هنگامی ظاهر شوند که کودک اول بار شروع به خوردن غذاهای حاوی گلوتن میکند. در بزرگسالان، علایم ممکن است به تدریج و در عرض چند ماه یا حتی چند سال پدیدار شوند. شیوع سلیاک در اروپا یک در پانصد است. دراستان تهران نیز ۱۵۰ مبتلا بهاین بیماری شناسایی شدهاند. بیماری سلیاک همچنین به نامهای اسپروی غیر حارهای و آنتروپاتی حساس به گلوتن هم نامیده میشود.
نشانهها
بیماری سلیاک طیف وسیعی دارد. شایعترین علائم گوارشی شامل اسهال، نفخ، کاهش وزن، استئاتوره (اسهال چرب) میباشد. اسهال چرب، حجیم و رنگ پریدهاست. از دیگر علائم این بیماری خستگی، آسیب به رشد کودک، آتروفی و ضعف عضلانی است. سوءجذب آهن و ویتامین B12 موجب کم خونی، سوء جذب کلسیم و ویتامین D موجب استئوپنی، شکستگیهای پاتولوژیک استخوان و هیپرپاراتیروئیدیسم ثانویه میشود. سایر عوارض بیماری آمنوره (قطع موقت یا دائمی پریود ماهیانه)، ناباروری، تنگی پیلور، اکیموز و پتشی(کمبود ویتامین K)، ادم و درماتیت هرپتیفورم میباشد. شیوع سرطانهای روده در بیماران سلیاکی بالاست.
برخی از افراد مبتلا به سلیاک هیچ علامتی ندارند، زیرا قسمت سالم روده قادر به جذب مواد مغذی کافی برای پیش گیری از بروز علائم است. برخی از بالغین مبتلا تنها خستگی و کم خونی دارند.
دلیل بیماری
بیماری سلیاک یک بیماری مادرزادی است که به علت عدم تحمل به گلوتن ایجاد میشود. گلوتن پروتئینی است که در اغلب غلات وجود دارد.
عوامل افزایش دهنده خطر
• سابقه خانوادگی بیماری سلیاک
• حاملگی
• سایر آلرژیها
پیشگیری
در حال حاضر نمیتوان از آن پیشگیری به عمل آورد.
با رعایت یک رژیم سفت و سخت فاقد گلوتن، میتوان انتظار یک زندگی طبیعی را در اغلب بیماران داشت. روند بهبود در عرض ۳-۲ هفته آغاز میشود.
تشخیص
آزمایش خون (اندازهگیری آنتیبادیهای ضد گلیادین و ضد اندومایزیال (anti-tTG) در آزمایشها سرولوژی، HLA تایپینگ، بیوپسی دئودنوم با آندوسکوپی و تستهای تحمل خوارکی (گزیلوز و لاکتوز) از روشهای تشخیصی رایج هستند. روش دیگر توسط خود فرد : رعایت رژیم غذایی بدون گلوتن اگر علائم بیماری اش برطرف شد سلیاك دارد. اگر درماتیت هرپتی فرم دارد، مبتلا به سلیاك هست.
درمان
مناسب ترین جایگزین بدون گلوتن برای گندم: ارزن است.
تنها انتخاب درمانی، حذف کردن گلوتن از رژیم غذایی است.
دوره بهبودی آن با رعایت رژیم غذایی خاص به طور معمول ۳ تا ۶ ماه که البته در بزرگسالان به ۲ سال هم میرسد. بیماران مبتلا به سلیاک باید از مصرف مواد غذایی حاوی گندم، جو، چاودار و برخی حبوبات پرهیز و آرد سیبزمینی، برنج، عدس، سویا، ذرت و لوبیا را جایگزین آن کنند. بیشتر مبتلایان به سلیاک به تخممرغ، شکر و روغن حساسیتهای متفاوتی دارند، از این رو از مصرف محصولاتی که این گونه مواد بوفور در آنها به کار رفته نظیر انواع سسها خودداری کنید. مبتلایان باید از مصرف غذاهای فرآوردی شده نظیر سوسیس، کالباس، ماکارونی، رشتهفرنگی، قهوه، نسکافه و تمامی شیرینیجات و کیکهایی که در آنها از گلوتن و یا آرد گندم استفاده شده پرهیز کنند. و به جای آن برای جبران کمبود ویتامینها و املاح معدنی از میوهها و سبزیها به صورت پخته و تازه، گوشت و لبنیات کمچرب، ماهی و برنج بسیار استفاده کنند و روغنهای مایع ذرت، زیتون، کانولا و هسته انگور را جهت پخت و پز به کار برند.
داروها
• آهن و اسیدفولیک برای کمخونی
• کلسیم و مکملهای ویتامینی در صورت کمبود
• امکان دارد داروهای کورتیزونی خوراکی برای کاهش پاسخ التهابی بدن در موارد حمله شدید بیماری تجویز شوند.
رژیم غذایی
رژیم غذایی فاقد گلوتن.
منبع:بارداری و زایمان ویلیامز 2014، داخلی و جراحی برونر و سودارث
گردآوری و تلخیص: س. ا حسینیان نسب، م حق پرست – دانشجویان فوریت های پزشکی